Hemochromatoza- jakie są jej przyczyny?
Hemochromatoza jest niebezpieczną chorobą, spowodowaną nadmierną akumulacją żelaza w organizmie. Wyróżniamy dwie formy hemochromatozy – pierwotną (uwarunkowaną genetycznie) i wtórną (nabytą). Hemochromatoza objawia się charakterystycznymi zmianami skórnymi na twarzy (skóra ciemnieje, pojawiają się na niej plamy hiperpigmentacyjne). Zmianom skórnym mogą towarzyszyć bóle w stawach i kościach, zapalenie stawów, marskość i przerost wątroby, kardiomiopatie i cukrzyca.
W przypadku hemochromatozy możliwe jest bezobjawowe nosicielstwo alleli ryzyka. Może to prowadzić do niespodziewanego pojawienia się tej choroby u dzieci, bez jej wcześniejszego występowania w historii rodziny. Objawy hemochromatozy pojawiają się najczęściej stosunkowo późno, zwykle po 40. r. ż. (rzadziej po 20. r. ż.).
Żelazo jest kofaktorem wielu białek, np. hemoglobiny i mioglobiny. Jedną z form magazynowania żelaza w organizmie jest ferrytyna. Jony Fe3+ ulegają enkapsulacji wewnątrz sfery zbudowanej z podjednostek białkowych ferrytyny, tworząc w ten sposób krystaliczne jądro. Takie kompleksy są stosunkowo stabilne i bezpieczne dla organizmu. Powszechnie wiadomo, że niedobory żelaza są niebezpieczne i mogą prowadzić do anemii, ale niewiele osób zdaje sobie sprawę z niebezpieczeństwa, jakie stanowi długotrwały nadmiar żelaza w organizmie. Nadmiar żelaza, utrzymujący się przez dłuższy czas, jest nazywany hemochromatozą. Może mieć zarówno podłoże genetyczne (hemochromatoza pierwotna), jak i wynikać z obecności innych schorzeń (hemochromatoza wtórna).
Hemochromatoza- jakie rodzaje wyróżniamy?
W zależności od zmutowanego genu, rozróżnia się różne podtypy hemochromatozy pierwotnej. Hemochromatoza typu 1 jest uwarunkowana zmianami w obrębie genu HFE, który koduje białko odpowiadające za regulację absorpcji żelaza poprzez regulację interakcji transferryny z jej receptorem. Wystąpienie mutacji wewnątrz tego genu, przede wszystkim w rs1800562 i rs1799945, skutkuje nadmierną akumulacją żelaza w organizmie, co prowadzi do jego odkładania w wątrobie, sercu i trzustce, a w konsekwencji m.in. do marskości wątroby, cukrzycy oraz zaburzeń krążenia i pracy serca. Hemochromatoza typu 1 ujawnia się u mężczyzn najczęściej po 40. r. ż., natomiast u kobiet po menopauzie.
Oprócz hemochromatozy typu 1 występuje także hemochromatoza typu 2, nazywana hemochromatozą młodzieńczą. Może być spowodowana mutacjami w dwóch genach: HFE2, kodującym hemojuwelinę (ok. 90% przypadków) lub HAMP, kodującym hepcydynę – hormon hamujący wchłanianie żelaza w dwunastnicy. W przypadku hemochromatozy młodzieńczej objawy pojawiają się znacznie szybciej i często prowadzą do uszkodzenia narządów już przed 30. r. ż. Hemochromatoza młodzieńcza dotyka w podobnym stopniu zarówno mężczyzn, jak i kobiety. Mutacje powodujące ten rodzaj hemochromatozy są w literaturze niedostatecznie opisane (GLY320VAL w HFE2).
Istnieje również hematochromatoza typu 3, związana z mutacją genu TFR-2, kodującego receptor transferryny – białka regulującego zawartość żelaza w osoczu poprzez tworzenie kompleksów z jonami Fe3+. Rs1800730 jest związany ze zmianami w receptorze, który odpowiada za dokomórkowy transport kompleksu transferryny z żelazem. Receptorściśle powiązany jest ze szlakiem hepcydyny. SNP w obrębie TFR-2 powoduje hipohepcydemię, która prowadzi do zwiększonej absorpcji żelaza w jelitach. W konsekwencji doprowadza to do rozwoju hemochromatozy typu 3.
Jak badania genetyczn pomoga w diagnozie?
Badania genetyczne wykazały również obecność SNP, które w sposób pośredni powodują nasilenie objawów hemochromatozy. Gen BMP2 koduje białko BMP2, wchodzące w skład szlaku sygnałowego, indukującego syntezę hepcydyny. Jest ona ważnym hormonem wątrobowym, odpowiadającym za kontrolę stężenia żelaza w surowicy poprzez hamowanie wchłaniania żelaza w jelicie, hamowanie ponownego wykorzystania żelaza z makrofagów oraz metabolizm żelaza w wątrobie. Mutacje składowych BMP2 powodują obniżenie ekspresji hepcydyny, co prowadzi do większej akumulacji żelaza. Warianty CT i TT rs235756 (w genie BMP2) powiązane z wysokimi stężeniami ferrytyny w organizmie. W diagnostyce wysokie stężenie ferrytyny jest stosowane jako marker hemochromatozy i innych zaburzeń związanych z akumulacją żelaza.
Z kolei hemochromatoza wtórna jest następstwem różnych przewlekłych chorób. Należą do nich zarówno wady genetyczne (np. talasemie), jak i różnego rodzaju schorzenia wątroby, np. wirusowe zapalenie wątroby typu C.
Hemochromatoza jest chorobą nieuleczalną, a obecnie dostępne terapie mają na celu jedynie złagodzenie objawów. Najbardziej popularną metodą leczenia są upusty krwi, które poprzez utratę hemoglobiny w czerwonych krwinkach wymuszają jej syntezę z nadmiarowego żelaza. Ważnym elementem terapii jest także ścisła dieta ograniczająca ten pierwiastek.
Czy wiesz, że… ?
Kobiety są znacznie mniej podatne na wystąpienie objawów związanych z hemochromatozą typu 1. Wynika to z usuwania części żelaza z organizmu poprzez krwawienie menstruacyjne, dlatego objawy tej choroby pojawiają się najczęściej po menopauzie.
W celu określenia wystąpienia nadmiaru bądź niedoboru żelaza należy przeprowadzić kilka testów. Bezpośrednie oznaczenie stężenia żelaza w surowicy umożliwia określenie jego wartości, jednak nie określa ilości żelaza związanego z białkami i składowanego w narządach, dlatego dodatkowo przeprowadza się testy uzupełniające: TIBC i UBIC. Test TIBC określa całkowite stężenie białek wiążących żelazo we krwi, natomiast test UBIC określa stężenie białek wiążących żelazo, które nie zostały z nim związane.
Wspomniane testy określają jedynie ilość żelaza we krwi. Warto również zbadać poziom ferrytyny. Ferrytyna wskazuje na ilość żelaza zmagazynowanego w komórkach. Hemochromatoza jest najczęściej występującą chorobą dziedziczną w Ameryce Północnej. Podobnie jest u osób pochodzących z Europy Północnej (szczególnie u Skandynawów i Irlandczyków).
